BENETAKO
MAISU BUDISTA BATEN GAITASUNAK
Budaren
irakaspenak arras zabalak eta sakonak direnez, izugarri zaila
da benetako irakasle gaitua izatera iristea. Erabat gai izateak,
gogo argieginaren esentzia oso-osorik atzemateko ulermen maila
lortzea eskatzen du, eta era guztietako uste okerretatik guztiz
libre egotea.
Horrelako
gizabanakorik nekez da. Alta, oso ongi prestaturiko maisu asko
dago tradizio budistaren oinarri orokorren jakituria ikaragarria
lortu duena, eta jende oso trebea dira ikasleak guztiz akademikoki
hezteko.
Berez,
jakintsu baten heziketa nahiko zorrotza da, batez ere bereganatu
behar duen irakaspen kopuru haundia dela eta.
Tibeteko
budismoaren tradizioan iruzkin bilduma izugarria dago sutretan,
tantretan eta Budaren irakaspenetatik sortutako beste zenbait
ikuspegiri buruzkoa.
Duela
mendeak sanskritotik itzulitako Nagarjuna, Asanga eta beste zenbait
jakitun eta izaki buruturen idazkiak Tibetera eraman zituzten,
eta han, hainbat eta hainbat filosoforen gogoeta-gai izan dira.
Tradizioak
etengabeko eboluzioa izan du, eta era berean, irakaspenaren alderdiak
eztabaidatu, kritikatu eta berrikusi egin dira zeuden teoria ezberdinak
argitzeko amoz. Tibeteko budismoaren tradizio handien ordezkari
diren maila goreneko erakunde budistek (Tib. Shedrak), zenbait
ikasketa alor komunak dituzte, esate baterako, Madyamaka ikuspena.
Mahayana-sutra tradizioan pentsamendu maila gorena da Madyamaka,
eta horren bitartez, azken argialdiaren behin betiko ulermena
lortzen da, pramana (Tib. Tsema). Pramana ikerketa da, eta fenomenoen
azken ezagutzari lotutako gogoaren izaera aztertzen du. Horretarako
dauden pentsamendu eskolei buruzko eztabaida eta analisiaren bidez
egiten da.
Prajna Paramitaren sutrak (sutren jakinduriaren perfekzioa) Bodhisattva
tradizioaren araberako argialdirako bidea azaltzen du.
Abhidharma
Kosha, Budaren ibilgailuak diren Sravaka eta Pratyekaren analisi
zehaztua da, eta elkarrekin Theravada tradizioa osatzen dute.
Vinayak
(diziplina) filosofia tantrikoa aztertzen du.
Gai
hauetan zenbat eta sakonago murgildu, orduan eta zabalagoak eta
zailagoak dira azalpenak. Hamabost edo hogei bat urte behar dira,
gutxienez, irakaspen hauek ulertu ahal izateko. Badaude, gainera,
beste zenbait gai osagarri, hala nola, sanskritoa, astrologia
eta hizkuntzalaritza (gramatika, poesia eta literatura hartzen
dituena).
Gaur
egun, Shedran ikasten dutenek hamabi edo hamalau urte eskaintzen
dizkiete ikasketei. Ikasketak arrakastarekin amaitzen dituztenean,
ezagutza maila azaltzen duen titulu bat jasotzen dute. Ikasketa
intelektuala da eta ikasturtea amaitzeak esan nahi du gaiaren
ezagutza handia dutela. Hala ere, ez da ahaztu behar ez dagoela
inolako bermerik, graduatuek irakaspenak sakon ulertu dituztela
esateko. Benetako ezagutza informazio bilketa hutsa baino gehiago
da.
Horretaz
gain, ikasteari urte gehiago eskaintzen bazaizkio, testu eta izkribu
guztien esanahiari buruz inolako zalantzarik ez izaterainoko maila
lor dezake ikasleak, eta azaldutako ikuspegi filosofiko guztietan
ere ziurtasuna. Azterketa zehatz-mehatzaren bitartez ikasleak
desadostasun guztiak konpondu ditu eta ez dago eztabaidaezinezko
gairik harentzat. Horrelako pertsonarentzat ez dago gehiago erakutsiko
dion libururik, eta ikasketetan halako maila gorena iritsi duen
ikasleak berak idatz ditzake tratatuak.
Tibeten
oso eginkizun serioa zen filosofiako tratatu bat idaztea. Aditu
batek literaturan eta eztabaidan oinarri sendoa bazuen, edozein
gairi buruz idazteko eskubidea zuen, esate baterako, lehen aipatutako
gai filosofiko nagusiei buruz. Baina, aurrez, eztabaida publiko
batean bere burua defendatzeko prest egon behar zuen. Erudizio
handia behar zen, zeren arrazoitzeko orduan akatsak egin eta autorea
ez bazen argitzeko gai, aski zen hori azalpena ezeztatu eta umilazio
ikaragarria jasateko. Dena den, jakintsu handiek azalpena ontzat
ematen bazuten, autoreari errespetua eta izen ona ekarriko zizkion.
Jakintsu handioi Kehnpo deitzen zieten Kagyupa, Sakyapa eta Nyingmapa
tradizioetan, eta Gelugpa tradizioan, berriz, Geshe.
Inork
lor zezakeen estatusik gorena eskuratzen zuen, etengabeko ezeztatze
eta azterketa zorrotzak gainditzen zituen tratatu bat idazten
zuenean. Honen guztiaren ondorioz, Indian eta Tibeten filosofia
maila oso handia izan zen.
Status
akademiko goren hau lortzea zaila bada ere, bakar bakarrik meditazioan
gaitua den Maisua gidatu ahal ditu ikasleak era eraginkorrean,
eta hau lorpen miresgarria da. Bide Budistaren benetako helburua
Budatasuna lortzea da, izaki argieginaren egoera. Lorpen hau meditazioko
esperientziaren ondorioa da erabat. Batek milaka liburu memorizatu
baldin baditu ere, ez badu Budak egindako ezagutza lortzen, ezin
izango da esan irakaspen hauek iratzartzera eramango dutenik.
Ikasle bat meditazioaren bidetik bideratzeko, maisuak zehatz-mehatz
ezagutu behar ditu meditazioaren xehetasun guzti-guztiak, eta
sakon praktikatutakoa izan bera. Meditazioaren praktikan sortutako
esperientziek eta zailtasunek aukera ematen diote maisuari ikasle
bakoitzaren arazo zehatzak zeintzuk diren ikusteko. Trebetasun
horiek ez dira ikasten ezagutza teorikoarekin. Norberaren esperientziatik
soilik ikasten da bakoitzaren praktikaren fruitua lortu den antzematea,
eta ezezko kasuan, batek garatzen ikasten du.
Gainera,
ikasle bakoitzak berak bakarrik dituen gaitasunak ditu, eta ahultasun
berezkoak, eta ondorioz, gidaritza pertsonalizatua eskatzen du.
Argi dago, meditatzaile oso iaioak bakarrik direla gai meditazioan
inor gidatzeko.
Trebatze
horren balioaren adibide da Milarepa yogiaren eta Gampopa bere
ikaslearen arteko harremana. Gampopak, Milareparen ikasle zen
garaian, egun batean ikusmena galdu zuen kobazulo batean meditatzen
ari zela. Lau oinean Milareparen kobazuloraino arrastaka joan
eta arazo larriaren berri eman zion. Beldurtuta zegoen. Milarepak
ez larritzeko esan zion, gertatu zitzaiona ez zela ez ona ezta
txarra ere. Milarepak adierazi zion meditazio xingola estuegi
zeukala eta gehiegizko tentsioa sortzen ziola.
Beste
batean, Gampopa erretiro bakarti batean zegoen meditatzen eta
bat-batean asaldatu egin zen milaka Buda espazioan, buru gainean,
agertu zitzaizkionean. Milareparengana jo zuen korrika batean
eta praktikan emaitza handia lortu zuela adierazi zion arnasestuka.
Milarepak bare-bare erantzun zion: "Hatzekin begiak gogor
estutzen badituzu, bi eguzki ikusiko dituzu, baina zuk ikusi duzuna
bezalaxe, ilusioa baino ez dira. Ez da seinale ez positiboa, ez
negatiboa. Kontzentra zaitez meditazioan eta ez gelditu irudipenetan".
Gampopak maisuaren adierazpenaren garrantzia guztiz ulertu zuenean,
irudipenak indarra galdu zuen.
Ulermen
neurrigabeak lagundu zion Milarepari Gampopa zuzen aholkatzen.
Eruditu batek liburuak aztertu eta ondoriozta zezakeen lehenengo
kasuan, agian, Gampopak medikuarengana joan behar zuela, eta bigarren
kasuan, irudipena benetan gertakizun handia zela eta ahalegina
egin behar zuela irudipen gehiago izaten.
Gaur
egun, meditazioan maisu den jende asko dago munduan, baina gehienek
lehenengo faseak baino ez dituzte ezagutzen, eta hasiberriak dira.
Ezin da esan meditazioko maisu guztiak ezjakinak direnik, baina
sarritan hori gertatzen da. Meditazioaren praktikako lehenengo
mailak erakusteko gaitasuna izan dezakete, baina esperientziarik
ez daukate goragoko mailetan.
Gauza
bera gertatzen da eruditu estatus maila bikaina eta apala dutenekin,
meditazioaren maila gorenen esperientzia zabala eta zuzena ez
badaukate. Intelektual asko dago, meditazioan nolabait ere ezjakina,
jendeari budismoaren egiak irakatsi eta haietaz jarduteko egokia
dena. Dena den, Meditazioan Maisua eta eruditu jakituna konparatzen
baditugu, azken hau beti izango da apalagoa. Ezaugarrion nahasketak
dirudi onen-onena, baina horrek denbora luzea eskatzen du. Ezagutza
teorikoa menderatzeak urteak eta urteak eskatzen ditu ikasten.
Meditazioko Maisuak, berriz, meditazioaren esperientzia menderatzen
du, meditazioaren bake faseen eta ikuspegi sakonaren bitartez.
Kagyu tradizioan, Mahamudra esaten zaio mailarik gorenari.
Budismoaren
egiazko helburua argialdia lortzea da. Kontutan izanik emaitza
Buda baten erabateko errealizazioa dela, hori lortzeko metodorik
egokienaz Milarepak adierazi zuen maisu egokia, argibide
egokiak, praktika egokia eta baldintza egokiak konbinatzen direla
emaitza egokia lortzeko. Garapenak arrakastatsua izan behar
du, etapaz etapa, hasieratik azken emaitzaraino. Ikuspegi honetatik,
maisu egokia ezinbesteko baldintza da. Norbait eruditua izateko
ahaleginetan ari baldin bada, haren maisuak, derrigorrez, eruditua
izan behar du.
Norbaitek
argialdia lortzeko ahaleginetan badihardu, haren maisuak meditazio
maisu trebatua izan behar du.
Bizi
garen garaiotan budistei ematen diedan aholku nagusia da, oinarri
teoriko sendo bat hartu behar dutela bide budista ulertzeko, horrekin
gero benetako meditazioaren praktikan ahalik eta sakonen iristeko;
gidaritza taxuzko batekin. Gaitasuna, gai hauetan, ez da lortzen
sanskritoa nahiz ingelera irakurtzeko trebetasuna izateagatik,
edota Khenpo bat edukitzeagatik edo Geshe mailagatik; meditazioaren
esperientziak eta errealizazioak ematen dute gaitasuna.
Conocimiento
en la Acción artikuluan argitaratua, 1. Alea, 1. Zenb.,
1992. Karmaparen Institutu Budista Nazioartekoaren egunkarian.