EZ DA HAINBESTE TRADIZIORIK BEHAR

Budismoa praktikatzen duten mendebaldeko zenbaitek uste dute Tibeteko Budismoak Dharmaren praktika eta Tibeteko tradizioa uztartzen dituela. Askotan, zailtasunak dituzte biak bereizteko. Baina oso garrantzitsua da tradizioaren eta Dharmaren arteko aldea ezagutzea.
Milarepa, Marpa eta Gampoparen biografietan Dharma hutsa soilik aurkituko dugu. Kagyu maisu handi horiek benetako Dharma nola bizi eta nola erakutsi zuten kontatzen dute, batez ere. Marpak, esaterako, Indiatik Nepalera eraman zituen irakasgaiak, tibetarrei erakusteko. Indian ikasi zuen Dharma lehenengo, hinduen eran, bere irakasle Naropa bertan bizi baitzen. Ia beti biluzik zegoen, eta batzuetan, Herukaren apaindurak eramanen zituen. Horrela ibiltzen ziren yogi indiar batzuk garai hartan. Hala ere, Marpak ez zien tibetarrei inoiz eskatu Naropa bezala janzteko. Marpa Tibeten irakaspenak eman zituenean, ez zuen Indiako ohiturarik erakutsi, esate baterako, tunika saddhuak janztearena. Jarraitzaile tibetarrek bertako chuba erabiltzen jarraitu zuten, lehen bezalaxe. Marpak Dharma erakutsi zuen, huts-hutsik .

Mendebaldean, jendeak asko irakurri du Tibeteko "lamei" buruz. Mendebaldeko hainbat ikertzaile joan zen Tibetera abentura bila. Gero, EEBBetan, Lobsang Rampak fantasiaz betetako liburuak idatzi zituen; bidaia astralen gaineko istorioak eta gogoaren bidez beste gogotara mezuak bidaltzeari buruzkoak. Praktikatzaile budista handiek meditazioaren bitartez naturaz gaindiko gauzak ulertzeko gaitasuna lortzen dute, eta baita pentsamenduak irakurtzekoa ere. Meditazioa gailurrera eramanez gero, gauza sinesgaitzak jakiteko gai da meditatzailea. Budak, adibidez, pentsamendu guztiak ezagutzen ditu, izaki bizidun guztionak.

Tamalez, Lobsang Rampak gaitasun berezi horien gezurrezko irudia eman zuen. Botere mistikoen testuingurutik atera zituen. Haren arabera, pertsona batek bere gogoa beste batengana bidal zezakeen, pentsamenduak irakurri ahal izateko. Rampak bere liburuetan Tibeti buruz esandakoek eragin faltsu eta txarra izan zuten mendebaldeko jendearengan. Hala, maisu budista tibetarren gaineko ideia oker asko sortu ziren. Horren adibide da mendebaldar askok hegaz egiteko boterea eskuratzeko eskaera egin zutela.

Mendebaldeko jende gehienak uste du Tibeteko lama guztiak erabat aratzak direla. Lama batek edozein gauza egiten badu ere, "A, esanahi ezkuturen bat izango du", izaten da haien azalpena. Lama arraro samarra iruditzen bazaie... arrazoi bat egongo da horretarako, pentsatuko dute. Hau da nik mendebaldeko hainbat jenderekin izan dudan esperientzia.
Mendebaldekoen beste uste oker bat da, Dharma praktikan jartzean tradizio tibetar denak txertatu behar direla pentsatzea. Haien ustez, Tibeteko monasterioetako sistemak badu zerikusirik argialdiarekin. Gaur egun erraza da Tibetera joatea, eta askotan izutu egiten dira han aurkitzen dutenarekin. Errealitatea, argi dago, ez dator bat aurrez Tibeti buruz zuten irudiarekin. Eta, orduan, galdezka hasten dira: "Baina, zer da hau? Lamak gu bezalaxe daude. Gure arazo berberak dituzte". Batzuk harrituta geratzen dira. Baina, egia esan, lamak gizaki arruntak dira. Kathmandun, posible da kasinora joaten diren monjeak aurkitzea. Guztion aurrean esan dezaket hori, zuetako zenbaitek dagoeneko zeuen begiez ikusi baituzue eta. Hau ez da sekretu bat.

Nolakoa da Tibeteko monasterioen sistema?
Orain dela denbora asko, Tibeten sistema berezia ezarri zen: haurrak txiki-txikitatik eramaten zituzten monasterioetara, eta bertan doan ematen zitzaien jana eta mantenua. Egun Afganistan dagoen tokian, Oddiyana izeneko Vajrayana "erreinua" egon zen garai batean. Hango erregea oso santua zen, argialdia erdietsi zuen eta irakaspenak zabaldu zituen. Ondorioz, biztanle guztiek lortu zuten argialdia, eta erreinua desagertu egin zen. Orduan, Tibeteko errege bati gauza bera egitea otu zitzaion. Samsara bukatzeko, hutsik uzteko, Tibeteko erreinuaren desagerpenarekin hasi nahi izan zuen. Zenbait arau berri jarri zituen. Han eta hemen eraiki ziren monasterioak, monje zein mojentzat. Janaria doakoa zen guztientzat, eta nekazarien uzta ere monasterioen esku geratzen zen. Horren ondorioz, pertsona asko sartu zen monasterioetara ez bakarrik argialdia lortzearren, askotan gehiago janaria doan zelako. Monje argieginak ere bazeuden, baina gutxienak ziren: milioi bakoitzeko bat, beharbada. Argialdia lortu zutenak oso gutxi ziren, pertsonen arreta desbideratzen zuen gauza gehiegi zegoelako; janari aski zegoen, baina zeregin gutxi. Orduko monjeek ez zuten lortu lehenagoko Milarepa bezain adituak izatea. Dena den, bailara guztietan zeuden monasterioak, eta Tibet osoa zegoen monasterioz josita, gero administrazio egoitza bihurtu zirenak.

Hasieran, Maisu Kagyu batek era zuzenean fundatu zuen monasterio bat. Ikasteko egitarau bat antolatu eta meditazio zentru sortu zuen. Bere asmoa irakaspenak bere horretan mantentzea zen, gal ez zitezen ahaleginak egitea. Izan ere, garai hartan ez zen erabiltzen tulku sistemarik (maisu budista kontzienteen birjaiotzak errekonozitzeko sistema). Maisuaren semeari zegokion monasterioaren ardura hartzea, oinordeko gisa. Hala, Kagyu monasterioak asko zabaldu ziren. Alabaina, denborak aurrera egin ahala, egoerak okerrera egin zuen. Monasterioak administratzaile harroen agindupean zeuden erreinu txiki bilakatu ziren. Administratzaileak argiak izan ziren, ondo zekiten pertsonak kontrolatzeko gidari espiritualak beharrezko zirela. Horregatik, lider espirituala aukeratu eta sartzen zuten, baina botere izpirik ere galdu gabe, betiere. Dena politikaren menpe zegoen. Kanpoko itxura espiritualak sakoneko sare politikoa izkutatzen zuen.

Monasterio bakoitzak bere lurrak zituen. Lur-sail ugari, batzuetan. Monasterioak mugakide zirenean, bakoitzak bere lur eremua babesten zuen. Animaliaren bat mugaz beste aldera joaten bazen, ez zuten jatorrizko lurretara bueltatzen. Batzuetan borrokak egoten ziren muga kontuak zirela eta. Nekazari askok monasterioetako esklabo gisa lantzen zituzten lurrak; administratzaileek, berriz, diktadoreek bezala agintzen zuten.

Herrialdeko erregeak ez zuen apenas botererik. Monasterio bakoitzak kontrol osoa zuen bere lurretan. Monasterioen arteko borrokak etengabeak ziren, eta Gobernuak ezin zuen deus egin. Horrela, denborarekin, eragina izatea lortu zuten eta monasterioen sarea egituratzen joan zen. Herrialdea erabat erlijioaren menpeko bihurtu zen. Benetako praktikatzaileak, ordea, ez zeuden administrazioaren barnean. Maisu eta monje on gehienek batez ere isolaturik praktikatzen zuten; inor gutxik lortu zuen argialdira iristea monasterioetan. Monjeak ere administrazioaren esanetara zeuden. Era horretan uztartu ziren erlijioa eta politika Tibeten. Politikoek erlijioaz baliatu ziren pertsonak kontrolpean izateko. Arazoa ez ziren Maisu Argieginak, administratzaileak baino. Zoritxarrez, mendebaldekoek uste dute Tibeteko monasterioetan denak duela Dharmarekin zerikusia; monasterioari mandala handi bat deritzote, monje guztiei Budaren ispilu, eta, guruari Dorje Chang.

Lamen tronuak ere Dharmaren praktikako elementu direla pentsatzen du jendeak. Askotan gatazka iturri bihurtzen dira. Adibidez, niretzat tronua prestatu duzue, eta ni bertan nago eserita, baina gero beste maisu batekin bestela jokatzen baduzue, arazoak egon daitezke. Horrelakoa da politika. Aitzitik, besterik gabe aulki polit bat ipini bazenidate, inor ez zen kexatuko. Tibeteko lama zaharrenek, baita lagunkoi eta sinpatikoenek ere, kulturan oinarritutako ohitura eta erabilera franko dituzte. Mendebaldera datozenean, Tibeteko musikarik jartzen ez bada, edota tronuek apaindura gutxi badute, deseroso senti daitezke, zerbait falta zaielakoan. Gauza guztiak modu zehatz batean ipintzeko ere eskatuko dizuete, eta zuek hori praktikaren barruko zerbait dela pentsa dezakezue. Eskatutakoa egiten baduzue, Tibeteko ohiturak mendebaldera ekartzen ari zarete. Nik ez dut uste protokolo kultural horiek asko iraungo dutenik. Eta, irauten badute, arazoak besterik ez dituzte ekarriko. Izan ere, nork izan behar du tronu garaiena? Norbaiti besaulki baxuagoa egokituko zaio, ezinbestean. Horrelako arazo asko sor daitezke.

Dharma eta tradizioa bereizten jakin behar duzue. Arazoak sortzen direnean, kontuan izan ez datozela argieginengandik, administratzaileengandik baizik. Erlijioan sinesten ez duten txinatar komunistek ere erabiltzen dute erlijioa, noizean behin, helburu politikoak lortzeko. Horregatik administrazio sistema egokitzen da hain ongi eta badu izugarrizko boterea. Mendebaldean ez daukazue zertan Tibeteko administrazioko eta politikako ezaugarriak hartu behar. Horrekin ez dut esan nahi zuen maisuak lurreko edozein bazterretan eserarazi behar dituzuenik, edota zuen oinak eurei begira jarri, esertzen zaretenean. Kontua zera da: ez da hainbeste tradiziorik behar.1993ko irailean Vienan emandako hitzaldia