ADIERAZPEN
ALDAKETA
|
Testu
hau hirugarren Karmapak, Ranglun Dorjek, kontzientzia edo
gogo arrunta eta jatorrizko gogoa bereizteko idatzitako
tratatu batean oinarrituta dago.
|
GOGOA,
NAHASKETAREN SUSTRAIA
Nork sortu zuen mundua? Nondik dator bizitza? Zein da sufrimenduaren
sorburua? Nola gainditu ahal dugu eta zoriontsuak izan? Pertsona
argiek galdera hauek egin dizkiote bere buruari gizateriaren sorreratik.
Historian zehar pentsalari haundiek errealitatearen izaerari buruzko
nolabaiteko ezagupen maila lortu izan dute. Bestaldetik duela
2.500 urte Sakyamuni Budak ezagutarazi zituen gauzen benetako
izaerari buruzko bere irakaspenak.
Ondoren saiatuko gara aztertzen pentsamendu eskola ezberdinak
egindako ekarpenak.
PENTSAMENDU EZ BUDISTA
Ikuspegi ez teista
Indian
kokatu ahal ziren hirurehun jarrera filosofiko ez budistatik,
Samkhya pentsamendu eskola aukeratuko dugu, mundua izaki sortzaile
baten zati bat dela esaten zuena.
Mundua
Printzipio baten sorkuntza zen, zoriontasuna, sufrimendua eta
neutraltasunaren orekaren ondorioa. Printzipioak bost nolakotasuna
zituen, alegia: behin betikoa, bakarra, bizigabeko materia ez
izatea, ikusezina eta bere buruaz emanazioak sortzeko gaitasun
oztopa ezina izatea. Mundua, beraz, Printzipioaren parte bat da,
eta ez dago honen kanpo. Samkhya eskola, beraz, bada filosofia
mota baten eredu adierazgarria, zeinek defendatzen baitute mundua
dela sortzailearen zati bat eta ez sortzailetik kanpo dagoen zerbait.
Erabiltzen duten beste kontzeptua ni-arena da, mundua esperimentatzen
duen izakitzat ulertuta. Ni hau Printzipiotik garbiki bereiztua
dago. Honen zenbait nolakotasun hauexek dira: bizidun guztientzat
ni bakarra dagoela; bi aurpegi dituen ispilu bat bezalakoa dela,
horietako bat kanpora begira dago eta Printzipioak emanatutako
formen islada jasotzen du. Ni-ak forma hauek errealtzat hartzen
ditu, haien eraginaren menpe erori, arreta galdu eta azkenean
engainatua bukatzen da. Printzipioak bidalitako emanazioek nahaspen
eta sufrimendu egoerara eramaten dute ni-a. Beraz, printzipioa
izakiarentzat kaltegarria da eta ez da berarekin errukibera, bihozbera.
Beraz,
Samkhya ikasleak barruko arreta mantendu behar du eta Printzipio
iruzurtzailearen adierazpenek arreta galtzera eraman gabe mantendu.
Bakarrik modu honetan printzipioaren iruzurrak alferrikakoak izanen
dira. Beraz eskola honen oinarrizko praktika meditazioa da, praktika
budistaa bezalakoa. Gogoa kanpoko munduko distrakzioetatik aldendua
baketsu eta egonkor bihurtzen da. Zoriontasun egoera hau Printzipioaren
lotsaren emaitzatzat aurkezten da. Baina bakartze
honen emaitza ikaslerengandik haratago doa zeren gogoa baketzen
den bitartean, Printzipioa emanatutako mundua berriro bereganatzera
bultzatzen baita, horrela ni-a iruzurretik askatua gelditzen delarik.
Samkhya
bizimodua, meditazio praktikarekin bat etorriz, Printzipioaren
eragina gutxitzeko eta bukaeran ezabatzeko diseinatua dago. Atxikimenduan
mantentzea Printzipioaren funtzionamenduaren boterearen azpian
erortzea da; beraz, atxikimendu ezaren praktika da askatasunaren
bidea. Samkhya ikaslea apenas janari eta edaririk gabe biziko
da, jantzi gutxirekin edo gabe. Maiz biluziak izenarekin
ezagutzen zaie eta ez dute bizitoki egonkorrik.
Samkhya filosofiak, gainera, zenbait ahultasun aurkezten du bere
argudiaketan. Hasteko fede itsuaz onartu behar da. Gainera bere
planteamenduen harian konpondu gabeko arazo zenbait sortzen dira.
Adibidez: Nondik dator Printzipioa? Zergatik bada ni edo izakitasun
bakar bat izaki bizidun guztientzat? Eta hau horrela bada, zergatik
izaki bat askatzen denean ez da askatzen izaki osoa, alegia, izaki
bizidun guztiak? Eta hau bezalako beste galdera zenbait.
Baina eragozpen hauek izan arren, Samkhya bazen Buda Sakyamuniren
garaian zegoen ikuspegi ez budista onena. Zergatik? Onartzen zuelako
ni-a distrakzio edo oharkabetasunen menpean dagoen bitartean,
ez dago askatzeko aukerarik, eta lortzeko metodoa meditazioa dela,
gogoak kanpoko munduan parte gutxiago hartzeko.
Laburbilduz,
gogoaren ezagupenari dagokionez, Samkhyek garai honetako Indiako
beste eskola filosofikoak baino ulermen haundiagoa lortua zuten.
Sinismen Teistak
Sinismen
teistek mundua jainko sortzaile baten iharduraren ondorioa dela
diote. Indian hau bezalako sinismenak oso ugariak dira. Adibide
moduan azter dezagun Ishvara-ren gurtzaileen sinismen eta praktikak.
Esaten da Ishvarak zortzi ezaugarri dituela: bakarra da, konstantea,
mugimenduan, jainkotiarra, begirunearen mereziduna, aratza (purua),
sortzailea, askea eta independentea. Horregatik esaten da izaki
gorena dela. Berak sortutako mundua ez da bere izakia funtzionamenduaren
zati bat, Samkhya sisteman bezala: bere sorkuntza berarengandik
urrun mantentzen da, nahiz eta jainkoak badu harengan eragina.
Jainkoak badu boterea zerura edo paradisura bidaltzeko bere borondatea
betetzen duten izakiak, eta infernura bidaltzeko desobeditzen
edo atsekabetzen dutenak. Ishvariten praktikak dira su sakrifizio
eta beste eskaintzak egitea bere jainkoa atsegin edukitzeko, Ishvararen
formak buruan irudikatuz meditatzea eta zenbait yoga praktika
egitea.
Samkhya
filosofian bezala, sinismen Ishvarita fede itsuz izan behar du
onartua, erantzun gabeko galdera aunitz utziz. Filosofia mota
honen ahuleziarik haundiena da ezin dutela azaldu nondik datorren
sortzailea bera. Gainera, sortzaileari ematen zaizkion ezaugarriek
zenbait kontraesan daukate, onartzeko zailak bihurtzen direnak.
Horrela esaten da badela konstantea eta mugimenduan aldi berean.
Baina hauek bi ezaugarri elkarren baztertzaileak dira, mugimendua
aldaketa baita. Bestaldetik bere araztasuna, garbitasuna, definitzen
da errukitasun eta maitasunaren atsegintasunaren muina,
kintaesentzia, baina badu boterea atsekabetzen duten izakiak
infernura bidaltzeko, aipatutako araztasuna eta errukitasunarekin
bat ez etorriz. Hauek dira sortu ahal diren zalantza zenbait.
Eta zalantza berberak aplikatu ahal zaizkie jaungoiko sortzailearen
menpe dauden beste ikuspegiei.
Bai
Samkhya eskola bai jainko sortzailean sinisten dutenak ez nahikoak
gertatzen dira ez baitute ikusten izate ziklikoaren sustraia eta
miseria ni-a edo ego kontzeptuaren atxikimenduan datzanik. Hori
ez ulertzean, eskola hauek ez dira gai sufrimendua ezabatzeko,
budismoarenak bezalako bitartekoak erabili arren (meditazioa eta
jainkotiarren irudikapena).
Antzeko
zerbait gerta daiteke Budismo Tantrikoan. Buruan irudikatze praktikak
egitea, irudikatutako forma izaki edo existentziatik hutsik dagoela
onartu gabe, praktikatzaile teistak egiten duen oker berbera egitea
da. Tantran, irudikapen fase sortzailea beti deuseztapen faseari
lotuta egon behar du, hori da, beti egon behar du oinarritua hustasunaren
(edo jakinduriaren perfekzioaren) ulermenean. Hustasunaren garrantzi
oinarrizkoa ulertu ez duen meditatzailea eta fase sortzailean
meditatzen duenak, Ishvarita batek bezala praktikatzen du.
Bodhicaryavatara Shantidevak, bere lanean esaten du batek Prajnaparamita
ama (jakinduriaren perfekzioaren hustasuna) onartzen ez badu,
praktika tantrika guztiek ikuspegi teisten bezalako emaitzak sortuko
dituztela.
Ikuspegi
nihilista
Sinismen
honek arbuiatzen du kausalitatea onartzen duten ikuspegi oro.
Haien jarraitzaileek esaten dute: eguzkia ateratzen da,
ibaiak menditik jaisten dira, ilarrak borobilak dira, arantzak
zorrotzak dira, hegazterrenaren lumaren begia ederra da. Munduko
gauzak ez ditu inork sortzen, berez gertatzen dira, bere kabuz.
Kausa eta ondorio kontzeptuak arbuiatzen dira, beraz, hala nola
geroko bizitzarenak ere. Eta erabat amorala da zeren uste baita
bai ekintza onek bai txarrek ere ez dutela inolako ondoriorik.
Ikuspuntu
hau denen artean adimen gutxien duena da eta oso errez ezeztatu
ahal da, gure inguruan kausa eta ondorio legeak egiten duen lana
behatuz. Lege hori ez balitz, dena erabat arbitrario litzateke.
Batek garia erein eta garagarra jasoko zuen, gizakiok erditu ahalko
zituzten animaliak,
Hau horrela ez denez, filosofia honen
ardatza, kausa-ondorio harremanaren ukapena ezeztatu ahal da arazorik
gabe.
Orain
artean aztertutako ikuspuntu guztiak ez budistak izan dira eta
sufrimendua konpontzeko gaitasun eza dute amankomunean, bere kausa
non dagoen ez jakiteagatik.
PENTSAMENDU BUDISTA
Aurreko
ikuspegiekin kontrastatuz, pentsamendu budistaren eskola ezberdinek
ikusten dute ezjakintasuna eta egoarekiko atxikimendua direla
sufrimendua eta izate ziklikoa sortu eta betikotzen dituztenak.
Pentsamendu budistaren lau eskola garrantzitsuenen artean zenbait
ezberdintasun badira. Askatasuna lortzeko bitartekoak denek ematen
badute ere, bakarrik goi mailakoak deitzen direnak badute helburutzat
bere ikasleak eramatea budatasun perfektura, bere alde guztietan
osotua.
Vaibhasikak
Has
gaitezen gure azterketa ikuspegi Vaibhasikarekin. Eskola honek
irakasten du munduan aurkitzen ditugun forma zakarrak bakarrik
direla errealak zentzu erlatibo batean. Haien behin betiko errealitatea
osatzen da partikula zatiezinekin edo atomoekin, osatuak dauden
elementu ezberdinetakoak: lurra, ura, sua, airea eta espazioa.
Partikula hauek existitzen dira baina ez dira sorkuntza baten
fruitu.
Kanpoko
munduko formen behin betiko errealitatea partikula den bezala,
gogoaren behin betiko errealitatea ere momentu mentala
da, atomo mentala, kontzientzia une zatiezin bat.
Momentu mental hauek errealak dira, baina gogoaren iraupena ez
da erreala. Iraganaldiko gogoa joan da, etorkizunekoa ez da oraindik
heldu, beraz, existente, izatedun hartu ahal den bakarra da gogoaren
oraingo unea. Gogoaren jarraitasuna itxurazkoa da, une mental
jarraitu batzuen segidaren batuketa baino ez da. Beraz, gogoaren
fenomenoa eta kanpoko munduko forma zatarrak, bakarrik erlatiboki
dira errealak. Haien behin betiko errealitatea partikula zatiezinak
dira.
Eskola
budista orok bat egiten dute esatean sufrimendua dela ezagutzen
duen gogoa eta ezagutuak diren objektuen arteko harremana ulertzean
egiten dugun okerraren fruitua. Gogoa, nahastua, bere nortasun
propioaren ideiara atxikitzen da, hautematen dituen objektuetatik
bereizten duena, benetakotzat hartuz. Bereizketa honek ekartzen
du gogoak objektu bat edertzat hartzen duenean, orduan
atxikimendua sortu da eta desatsegintzat hartzen duenean
higuina, gorrotoa sortzen da. Bi erreakzio hauek jarraituz, objektuarekiko
atxikimendua edo urruntasunarena, gogo nahastua atsekabetzen da
emozioengatik eta haren ekintzak kausa ondorio legearen menpean
daude, honetatik guztiagatik sufrimendua sortuz.
Eskolen
arteko ezberdintasunak sortzen dira gogoa eta objektuen arteko
harremana aztertzean, harreman honen izaerari buruzko ikuspegi
ezberdinetan. Vaibhasika eskolak esaten du harremana zuzena dagoela
zentzumenen kontzientzia eta objektuen artean, bitartekaririk
gabe. Orain aztertuko dugun eskolak, Sautrantika, ezeztatu egiten
du hau.
Sautrantikak
Eskola
Sautrantikaren arabera, ez da posible harreman zuzena gogoa eta
kanpoko munduko partikulen artean. Gogoa argia da, kristala bezalakoa,
eta kontzientea. Mundu materiala hila dago eta arimarik gabe.
Izaeran duten ezberdintasun hau ezinezkoa bihurtzen du gogoarentzat
bere izaera antzekoa ez duen zerbait ezagutzea. Beraz izan behar
du beste prozesu bat kanpoko munduaren ezagupena ahalbidetzen
duena eta objektuekiko zuzenezko harremana ez dena.
Sautrantikak
baieztatzen dute irudi baten existentzia, objektuak sortzen duena
bere existentziaren adierazpen natural bezala. Gogoak ezagutu
ahal du irudi hau, bere izaera berekoa baita. Horrela objektua
erreala da eta existitzen du, baina gogoarentzat ezkutua mantenduko
zen sortzen duen emanazioa mentalarengatik ez balitz. Gogoak errealtzat
hartzen du irudi hau eta hau da arestian deskribatutako prozesua,
sufrimenduan bukatzen duena. Ikus daiteke ez dela objektuak sufrimendua
eragiten duena, baizik eta objektuak sortzen duen irudiari gogoak
egiten duen atxikimendua.
Bai
ikuspegi Vaibhasikak bai Sautrantikak ere eraman ahal dute ikaslea
Arhat egoerara. Gogoaren pentsamendua eta gorputza ni
bezala aztertuz, ikaslea askatzen da egoerarekiko atxikimendutik,
ulertzen duenean bere niaren ideia murriztu, laburtu
ahal dela partikula fisiko edo mental inpertsonaletan, eta hauek
ezin dute justifikatu hainbeste maitatzen duen niaren
existentzia. Ez-egoaren errealizazio honek ahalbidetzen du ikaslea
bere emozio gatazkatsuak kentzeko eta Arhat egoera lortzeko.
Prozesu
analitiko honi Sautrantikek gehitzen dute ulermen bat: gorputza,
zeini oso atxikiak baikaude, ez da gorputz erreala, partikuletaz
osatua, irudi mentala baizik. Beste argudio bat errealtzat ez
hartzeko eta nitzat ez identifikatzeko. Eskola biek
praktikatzen dute meditazioa gogoa lasaitzeko eta orekatzeko,
hortik haien azterketa analitikoa egiteko.
Eskola
bi hauek gogoa eta materia osatzen duten partikulen existentzian
sinisten dutenez, behartuak daude onartzera izaki guztiek argialdia
lortu eta gero, kanpoko munduak, bizitzarik gabekoa, existitzen
jarraituko duela. Ondorio honek ekiditen die budatasun perfektua
eskuratzea, jakinduria perfektuaren irakaspenen ikuspuntutik,
hain zuzen ere ikuspegi horrek sortarazten du orojakintza lausotzen
duen estalki fina. Hala ere, behin dizipuluak Arhat egoera lortu
ondoren, bere gogoa ez dago emozioek lausotua, eta orduan murgildu
ahal da amaigabeko kontenplazioan, non bere okerraz konturatzen
baita eta ikuspena doitzen du azken estalkiak garbitzeko erabateko
argialdia aurkituz.
Zergatik
irakatsi zituen budak eskola bi hauek sostengatzen dituzten ikuspegiak,
berez mundu materialeko edo mentaleko gauzak ereikitzeko partikula
bakar bat existitzen ez baita? Arrazoia da irakaspen hauek derrigorrezkoak
direla kanpoko munduaren errealitate eza onartzeko prest ez dauden
pertsonentzat. Partikulen teoria, bere mugak izan arren, gai da
emozio aztoratzailetatik askatzeko Arhat egoera bermatuz. Bitartean,
bere izpirituaren zabalpenak kokatu egiten du dizipulua baldintza
onetan kanpoko munduko objektuei buruzko egia onartzeko eta gradualki
aurreratzeko erabateko budatasunerantz.
Mahayana
ikuspegia
Argialdi
osoa zuzenean eskuratzeko gai direnentzat budak irakatsi zuen
gogo eta mundu materialari buruzko egia osoa. Mundu ezberdinak
sortarazten duena da gogoak bere izaera propioari buruz duen kontzientzia
eza. Ezjakintasun hori dela eta gogoak irudikatzen du kanpoko
mundua berarengandik bereizita bezala. Aitzitik, mundua da benetan
gogoaren proiekzioa. Beraz, ez da izaki sortzailearen zati moduan
existitzen duen zerbait, ez sortzailetik kanpokoa, ez eta faktore
bien arteko konbinazioa eta ez da kausa guztietatik askea.
Izaki
sortzailearen zati balitz hau existituko zen aurretik eta ez zen
beharrezkoa izanen berriro existentziara eraman. Sortzailearen
kanpokoa balitz hau aurretik ere existitu beharko zen, definitua
izan ahal izateko aurretik existitzen zen sortzailearen kanpoko.
Nola izan daiteke objektu bat aurretik ni ez badago?
Mundua faktore bien konbinaziotik sortu zela esatea oker biak
aldi berean egitea litzateke. Eta kausalitaterik ezari dagokionez,
arestian demostratu dugu ezeztatu ahal dugula zeren gure begiekin
ikusi ahal baitugu gurasoek umetxoak sortzen dituztela, garia
hazitik datorrela, etab.
Orduan,
zer da mundua? Budak irakatsi zuen elkarren menpeko harremanetaz
osatuta dagoela. Gauza bat bestean dago oinarrituta, eta bigarrena
beste baten menpekoa da. Ezin da esan ezerk existentzia duenik,
zeren existentzia izateko izan behar du fenomeno autoedukia eta
independentea. Beraz, existentziarik ez dagonez, kausarik ere
ez dago munduan. Har dezagun adibidetzat etxe bat: ez dago etxe
bat solairu, teilatu, hormak, eta abarrik gabe existitzen denik.
Are gehiago, atal hauek ere ez dira haien osagaietatik independenteki
existitzen. Ez dago gogoa bere une mentaletik independenteki existitzen
denik. Era erlatiboan hitz eginez, etxea, hormak, atomoa, gogoa,
denak errealitate berbera dute. Baina azterketa zehatza eta hurbilak
erakusten du horietako bakar bat ere ez dela bere osagaietatik
independente; beraz, denak daude benetako errealitatearen hutsik.
Kontuan hartu ahal dugu, beraz, bi errealitate mota: egi erlatiboa,
bertan omen dagoena, eta egi absolutua, benetan bertan dagoena
dena. Bi errealitate edo egi hauek ez dira ez bata ez gauza bera
zeren, horrela balitz, bat ikustea bestea ikustea litzateke, eta
hau ez da gertatzen dena. Izan ere objektuen azken errealitateari
buruz ezjakinak izan ahal gara, haien errealitate erlatiboa ikusten
ari bagara ere.
Ez
da zuzena baieztatzea errealitate erlatiboa faltsua denik, bere
itxura benetakoa baita, mago baten ilusioa edo ispilu baten irudia
benetan hor dauden modu berean. Bestaldetik ere okertua litzateke
esate errealitate erlatiboa benetakoa denik, zeren bere baitan
benetako mamia ez izatean, esanahiaz hutsik dago behin
betiko errealitatearen ikuspuntutik.
Gogoak
nola sortzen duen mundua, bi hurbilpenetatik ulertu ahal da. Ulermen
zuzena lortu ahal da meditazioaren bitartez edo ezjakintasuna
nahikoa murrizten duten praktiken bitartez, gogoari lagunduz bere
benetako izaera eta funtzionamenduaren kontzientzia hartzen. Hau
lortzea ez dagokio Lamari, erabat dizipuluaren ahaleginei baizik.
Beste ulermen mota, behe mailakoa dena, baina derrigorrezkoa ulermen
zuzena lausotua dutenentzat (ezjakintasuna dela eta), bada dedukzio
logikoa eta arrazonamendu onargarritik datorrena. Azalpenak eta
argudioak entzunez, eta horien inguruan hausnartuz, batek deduzitu
ahal du mundua gogoarengandik sortzen dela.
Prozesu
honek parekotasun haundia du beste honekin: ispiluan ikusi eta
ederrak garen edo ez esateko gai garenekoa. Errealitatean ez gara
ikusten ari gure benetako begitartea, bere irudia baizik, baina
hala ere bagara gai ondorio batetara heltzeko. Modu berean, kea
ikustean asmatu ahal dugu sua badagoela, nahiz eta zuzenean ez
dugun ikusi. Zeharkako ulermen hau nahikoa dugu hasteko eta, meditazioaren
bitartez ulermen haundiagora heltzeko oinarriak ezartzen ditu.
Agerpena: gogoaren errealizazioa
Ezagutzeko
ekintzan bi elementu daude: ezagutzailea, barruko gogoa dena,
eta ezagutua, gogoak ezagutzen duen objektua dena. Objektuek badute
haien eragina gogoan. Eta, beraz, bada haien arteko lotura, harreman
nabaria, objektu politek atxikimendua eragiten dute, objektu desatseginek
higuina eta objektu neutralek axolagabetasuna. Beraz, objektuek
eta gogoak badute funtsezko izaera bera, bada harreman ea kausala
haien artean, sua eta kearen artean dagoen lotura bezalakoa.
Sautrantikek
esaten dute gogoak zerbait ezagutzeko beharrezkoa dela objektuak
gogoaren izaera berekoa izatea. Objektuak berez materialak balira,
nola ezagutu ahal zituen gogoak? Gogoa materiarik gabekoa da eta
formarik gabekoa. Bere izaera ezin da deskribatu forma edo kolore
terminoetan. Aitzitik, fenomeno materialaren izaera oso definigarria
da eta hitz egin ahal da bere forma, dimentsioak eta koloreari
buruz. Bien izaeren arteko ezberdintasun erabatekoa dela eta (material
eta inmateriala), bien arteko edozein harreman ezinezkoa litzateke.
Ikusmen ezagupenak ezin izango zen harremanatu formarekin, entzumen
ezagupenak ezin izango zuen ezagutu soinua, eta abar. Beraz, ezinezkoa
litzateke harreman kausala. Izaeran erabat arrotzak izanik, nola
izan daitezke objektu materialak gogoaren ondorioak? Nola sortu
dezakete objektu materialek gogoa?
Objektuak gogoa direla esatea badirudi ondorio zentzuzkoena dela,
horrela arazoak desagertzen baitira. Modu horretan gogoak ezagutu
ahal ditu objektuak hauek gogoaz eginak baitaude eta gogoak gogoa
sortu ahal baitu. Har dezagun ametsa adibidetzat: batek zaldi
batekin amesten badu, zaldia ezagutu ahal du gogoak sortua baita
eta beraren izaera bera baitu. Modu berean, objektu ezberdinak
eta zentzumen ezagupena gogoaz osatua daude.
Gainera, zatiki zatiezinaz osatutako mundu materialaren teoria
sostengaezina da. Onartzen badugu atomo bat dela posiblea den
zatiki txikiena, eta beraz, zatiezina dela, hitz egiten ari gara
dimentsioak ez duen zerbaitetaz, zeren bestela aurrekoa aldean,
atzeko aldean, goiko aldean,
zatitu ahalko genuke. Baina
atomo batek dimentsiorik ez badu, nola lotzen dira dimentsio haundiagoko
masak osatzeko? Dimentsiorik gabe atomo batek ez ditu alderik
zeinekin besteekin lotu bai zuzenean bai indar batekin. Modu berean
argudio bera erabiliko genuke zatiki mentalekin, alegia, gogoa
osatzen omen duten une mentalekin. Atomoen teoria, beraz, absurdotzat
jo ahal dugu.
Hasieran
hau onartzea zaila gertatu ahal da. Oso agerikoa dirudi mundua
zatikiaz osatua dagoela. Etxe bat, esate baterako, harriak, porlana
eta abarren multzoa da. Hondartzan, ume batek ereikitzen du gaztelu
bat harea pikorrekin. Hau da gogo nahasiari gauzak aurkeztu ahal
zaizkion modua, baina errealitatean ez dira horrela. Gogo nahasia
portatzen da ametsetan bezala, alegia, gertatzen ari dena erreala
dela uste duela. Batek amestu ahal du ume batekin, hondartzan
harea gaztelu bat ereikitzen ari dena, baina ez gaztelua ez eta
harea pikorrak ere ez dira errealak, bakarrik iruditzen zaizkio
errealak amesten ari den gogo nahastuari. Modu berean, iruditu
ahal zaigu objektuak zatikiaz osatuak daudela errealitate erlatiboaren
terminoetan, baina behin betiko errealitatearen terminoetan zentzumenen
objektu bakar batek ere ez du errealitate materialik.
Zentzumenezkoaz
hitz egiten dugunean, gogoratu behar dugu gogoak baduela bere
ahalmen propioa, dagokion ezagumena duena. Gogoak haren bost zentzumenen
bitartez jasotako informazioa kontzeptuak bihurtzen du. Seigarren
zentzumenen objektuak, gogoa, dharmak izena jasotzen dute. Kasu
honetan dharma bat bada gogoak ezagutu ahal duen zerbait. Ondoko
adibideak argitzen du bost zentzumenetako baten ahalmena eta ahalmen
mentalaren arteko harremana.
Ikus
dezagun zer gertatzen da edalontzi bat ikusten dugun ekintzan.
Edalontzia bada forma bat, bere burua azaltzen duena ikus ahalmenaren
aurrean. Ikus ahalmenak errekonozitzen du (baina oraindik ez edalontzi
bat bezala) eta dharma bat bezala transmititzen du, ahalmen mentala
ezagutu ahal duen zerbait bezala. Behin erregistratua eta gero,
gogoa hasten da ezberdintze prozesua, objektua kontzeptu bihurtu
ahal izateko. Lehengo esperientzietan oinarrituz, gogoak errekonozitu
ahal du lortutako irudia ez dela kopa edo koilara bat edalontzia
bat baizik. Etiketa egokia jartzen da eta gogoak errekonozitzen
du transmititutako irudia edalontzi bat bezala.
Ahalmen
mentala eta bere ezagutza objektuak kontzeptu bihurtu behar dute
eta ezberdintzat hartu. Horretaz gain objektuaren balorapena egiten
du, atsegina, higuingarria edo neutrotzat hartuz. Honek sortzen
du dagokion erreakzioa, alegia, hurbilpen edo urruntzea.
Bost
zentzumenei dagokien ezagutzak ez du zerikusirik kontzeptuekin,
zeren bakar bakarrik baitira kontziente forma, soinu, usai, zapore
eta ukipenetaz. Ahalmen mentalaren kontzeptualizazioa bada gure
inguruko munduaren arduraduna. Adibidez, tigre emearen erakargarritasuna
bere izaeraren parte bat balitz, izango zen erakargarria ez bakarrik
tigre arrarentzat, baizik eta gizonarentzat eta beste edozein
animali motarentzat. Hau horrela ez denez, pentsatu ahal dugu
erakargarritasuna ez dela berarena, tigre arraren ahalmen mentalaren
kontzeptualizazioen ondorioa baizik.
Honengatik
guztiarengatik ondorioztatu ahal dugu inguratzen gaituen mundua
gogoaren iharduera kontzeptu egilearen ondorioa dela.
Ondoko liburuaren zatia: Change of Expression.
Working with the emotions.
(Adierazpen
aldaketa, emozioekiko lana)
Editions
Dzambalak argitaratuata; Buddhism today. 8. liburukia. 2000.